Wat is het microbioom?

Het microbioom staat volop in de belangstelling, en terecht!
Door een sterke toename in interesse door de medische wereld komen we de laatste jaren steeds meer te weten over het microbioom en wat voor invloed het allemaal kan hebben op onze gezondheid. Daarom de volgende vraag..

Wat is het microbiooom?

Het microbioom is de verzamelnaam voor de bacteriën in en op ons lichaam. De meeste daarvan zitten in onze darmen, zo’n 1,5 kilo. Het microbioom bestaat uit duizenden verschillende soorten die met elkaar en met ons in balans leven en dragen bij aan onze gezondheid. Een verstoorde balans kan leiden tot gezondheidsklachten en zelfs ziekten.

Deze darmflora, zoals het ook wel eens wordt genoemd, leven van jouw voedselrestjes, in ruil daarvoor houden ze onze darmen gezond, en helpen ze mee met het produceren van vitamines en helpen ze ons beschermen tegen ziekteverwekkers.

Maar wist je ook dat deze darmbacteriën invloed hebben op hoe jij je voelt?
Of dat ze van invloed kunnen zijn op je (over)gewicht?
Lees verder, dan leggen we hier alles over uit.

Waar zitten al deze darmbacteriën? 

De meeste bacteriën bevinden zich in de dikke darm en vormen daar een complex ecosysteem.

Je kunt het microbioom zien als een groot bos met daarin allerlei verschillende soorten beestjes. Er zijn beestjes die met elkaar samenwerken en beestjes die met elkaar concurreren. Het gaat er, net als in de natuur, niet altijd zachtzinnig aan toe.

Zo strijden de bacteriën om ruimte en voedsel. Het voedsel waar de darmbacteriën van leven, zijn de restjes van wat wij als mens hebben gegeten. 

Het is ook zo dat er bacteriën zitten in je dunne darm en zelfs de maag. Maar verreweg de meeste zitten in de dikke darm. En zo hoort het ook. Zouden er teveel in de dunne darm zitten dan spreken we van een aandoening genaamd SIBO. Dit kan verschillende klachten geven.

Wanneer we in dit artikel over het microbioom spreken, dan bedoelen we de bacteriën in de dikke darm.

Hoe ziet een gezond microbioom eruit?

Iedereen heeft een uniek microbioom. Zo kan jij een hele andere samenstelling hebben dan je partner of familie. Je kunt het vergelijken met een vingerafdruk die voor iedereen anders is. Zo kunnen de soorten en aantallen bacteriën per persoon sterk verschillen. 

Er is geen duidelijk beeld over een ideaal microbioom, maar de verhoudingen tussen de bacteriën zijn ontzettend belangrijk. Daarnaast zegt de hoeveelheid verschillende bacteriën iets over de darmgezondheid. Dit wordt ook wel de diversiteit genoemd.

Over het algemeen geldt: Hoe hoger de diversiteit, des te gezonder de darmen zijn. 

Verkeerde verhoudingen aan de andere kant kunnen leiden tot gezondheidsklachten. Dit is bijvoorbeeld het geval als één soort in verhouding veel meer voorkomt dan andere bacteriesoorten. We spreken dan van een dysbiose.

Wetenschappers ontdekken steeds vaker dat bij bepaalde ziektebeelden hogere aantallen van specifieke bacteriestammen worden waargenomen. 

Bij aandoeningen als Parkinson en Alzheimer lijkt het net zich steeds verder te gaan sluiten. Onderzoeken laten zien dat het microbioom een rol speelt in het verloop van deze Neurodegeneratieve ziektes. Alleen weten ze nog niet helemaal precies hoe en dat is waar ze nu druk mee bezig zijn.

Ook zijn er steeds meer onderzoeken die een mogelijke relatie laten zien tussen een dysbiose en diabetes, reuma, Crohn of Colitis Ulcerosa.

Het is echter niet altijd duidelijk of de ziekte het gevolg is van de dysbiose, of dat de dysbiose het gevolg is van de ziekte. Ook is het niet altijd duidelijk hoe deze relaties precies werken, daarvoor is nog meer onderzoek nodig.

Nu hebben we het gehad over een dysbiose waarbij slechte bacteriën voor problemen kunnen zorgen. Hoe zit het dan met een overvloed aan een goede bacterie soort?

Ook een dysbiose door een goede bacterie kan leiden tot gezondheidsproblemen. Dit komt omdat iedere soort bacterie een eigen functie of taak heeft.

Zijn er teveel bacteriën die dezelfde taak uitvoeren, dan raakt de darm uit evenwicht. Onthoud dus dat ook teveel van het goede niet gunstig is voor je darmen. Natuurlijk wil je wel zo min mogelijk slechte bacteriën in je darm hebben. 

Zelf je microbioom verbeteren? Lees ook: Je microbioom verbeteren: 7 tips voor een gezonde darmflora

Het ontstaan van het microbioom

Het ontstaan van het microbioom begint eigenlijk al voor je geboorte. De gezondheid van je moeder heeft veel invloed op hoe jij ter wereld komt.

Ook de manier waarop je geboren bent is van groot belang. Ben je via de natuurlijke weg geboren, dan heb je de darmbacteriën van je moeder meegekregen.

Ben je via een keizersnede geboren, dan is dit niet het geval, maar heb je bacteriën meegekregen die op dat moment in de buurt waren. Dit maakt dus al een groot verschil! 

Ontlastingsmonsters laten zien dat baby’s die met een keizersnede ter wereld komen een heel ander microbioom hebben dan baby’s die op de natuurlijke manier geboren zijn.

De wetenschap laat zien dat deze baby’s een grotere kans hebben op darmklachten, huidklachten, hooikoorts, astma en overgewicht. Dit komt mede omdat de darmbacteriën in de eerste jaren een grote bijdrage leveren aan de ontwikkeling in het immuunsysteem.

Of je daarna borst- of flesvoeding hebt gehad, maakt eveneens een groot verschil. Het bepaalt namelijk welke soorten bacteriën zich in de darmen kunnen gaan ontwikkelen.

Het microbioom gaat groeien en wanneer je een jaar of drie bent, is het microbioom grotendeels gevormd.

Naarmate we ouder worden, neemt het aantal bacteriën in onze darmen verder toe. Gedurende ons leven kan de samenstelling door verschillende factoren veranderen. 

Factoren die de darmflora beïnvloeden

In de volgende afbeelding kun je zien welke factoren de samenstelling van het microbioom beïnvloeden. Een aantal hebben we net besproken. Maar hoe zit het met de andere factoren?

De manier waarop je leeft heeft veel invloed op het microbioom. Denk hierbij aan voeding,  lichaamsbeweging, stress en slaap.

Ook de omgeving waarin je leeft heeft veel invloed op de samenstelling van ons microbioom. Inwoners uit Afrika hebben bijvoorbeeld hele andere soorten bacteriën dan wij in Nederland. Het klimaat, of je veel binnen of buiten bent, maar ook hygiëne spelen hierbij een rol.

Verder hebben (chronische) ziektes en medicijnen (met in het bijzonder antibiotica) tevens een grote uitwerking op de samenstelling van onze darmflora.  

Veelvoorkomende oorzaken van een dysbiose 

Een dysbiose kan meerdere oorzaken hebben. Hier bespreken we een aantal oorzaken die we vaker terug zien bij ons op de praktijk.  

Antibiotica

Hoewel antibiotica soms van levensbelang kan zijn, doodt het helaas bijna al onze bacteriën.

Het middel is bedoeld om slechte bacteriën af te doden, maar daarbij doodt het ook de goede bacteriën die we juist zo hard nodig hebben voor een goede (darm)gezondheid.

Je kunt dit direct merken aan je darmen. Zo kan je bijvoorbeeld last krijgen van diarree of buikkrampen. Het gebruik van antibiotica kan echter ook gevolgen hebben voor de lange termijn.

Het herstel van het microbioom kan namelijk lang duren. Dit verschilt per persoon, maar om je een indicatie te geven, een volledig herstel van het microbioom na 7 dagen antibiotica is ongeveer 2 jaar.

Krijg je voor een langere tijd antibiotica? Dan kan dit herstel nog veel langer duren.

En dat is niet het enige waar wetenschappers zich zorgen over maken. Er zijn ook bacteriën die resistent kunnen worden tegen antibiotica, waardoor zij niet meer zomaar meer te behandelen zijn. 

Maar hoe kan antibiotica leiden tot een dysbiose van het microbioom?

Na gebruik van antibiotica groeit en bloeit er bijna niks meer in het bos en zijn de beestjes verdwenen. Je kunt je darm nu voorstellen als een woestijn.

Dit betekent dat er veel ruimte is voor nieuwe bacteriën om te groeien. De kans is nu veel groter dat één soort bacterie kan uitgroeien tot een groot leger, omdat er weinig andere soorten bacteriën aanwezig zijn om hem in toom te houden.

Zo worden er regelmatig grote aantallen slechte bacteriën, zoals Clostridium difficile, gevonden bij mensen die net antibiotica hebben gehad.

Deze slechte bacteriën kunnen op hun beurt weer zorgen voor gezondheidsklachten. Deze maken stofjes die giftig zijn voor ons lichaam. Je kan daardoor diarree krijgen bijvoorbeeld.

Maar ook een overgroei aan goede bacteriën kan leiden tot gezondheidsklachten. Daarom zijn de verhoudingen tussen de bacteriën zo belangrijk. 

Om de kans op een dysbiose na antibiotica te verkleinen, kun je tijdelijk een goede probiotica inzetten. Probiotica zijn levende (goede) bacteriën die in een supplement worden samengebracht. Zij bereiken levend de darmen, waar zij tijdelijk de darm verzorgen.

Door probiotica gelijktijdig en na afloop van antibiotica te gebruiken, verklein je de kans op een dysbiose. De bacteriën uit de probiotica kunnen namelijk tegengas geven aan andere bacteriën en stimuleren een gezond darmmilieu waar gunstige bacteriën goed in kunnen groeien en ongunstige bacteriën het moeilijk hebben. 

Eenzijdige voeding

Ook eenzijdige voeding kan leiden tot een dysbiose. Het voedsel waar de darmbacteriën van leven, zijn de restjes van wat wij als mens hebben gegeten.

De bacteriën eten niet allemaal hetzelfde, maar zijn behoorlijk kieskeurig. Zo houdt de ene bacterie van groentevezels, de ander van koolhydraten en weer een andere bacterie van eiwitten.

Lees hier alles over vezels.

Indien je eenzijdig eet, kan het gebeuren dat een bepaalde soort zoveel te eten krijgt dat zij uitgroeien tot een groot leger (dysbiose).

Wil je dit leger een toontje lager laten zingen, dan zal je ze minder moeten voeden. Door anders te gaan eten, zullen zij in aantal afnemen en krijgen andere bacteriën de kans om zich te vermenigvuldigen.

Op deze manier kun je dus jouw samenstelling terug in balans brengen. 

Een verhoogde ph in de ontlasting

Een andere oorzaak die we vaker terugzien is een verhoogde ph in de ontlasting. Dit betekent dat de ontlasting minder zuur is dan die zou moeten zijn.

Een normale ph ligt tussen de 5,5 en 6,5. Is de ph boven de 6,5 dan spreken we van een verhoogde ph. Met die verhoogde ph kunnen gunstige bacteriën minder goed groeien en hebben ongunstige bacteriën meer kans.

Hierdoor kan het zijn dat bepaalde soorten veel sneller groeien dan andere soorten (en dit zijn dus ook vaker de ongewenste soorten). Een dysbiose is het gevolg.

Daarnaast zijn er ook andere beestjes die beter groeien in een minder zuur milieu. Denk bijvoorbeeld aan schimmels, gisten en parasieten. De juiste ph is dus heel erg belangrijk!

Maar waardoor kun je dan een verhoogde ph krijgen?

Een verhoogde ph kan het gevolg zijn van medicatie, een niet goed functionerende spijsvertering of verkeerde verhoudingen in voeding. Bij medicatie kun je bijvoorbeeld denken aan maagzuurremmers, waardoor het maagzuur zijn werk minder goed kan doen en de vertering van ons voedsel niet optimaal verloopt.

Dit kan bijvoorbeeld een probleem zijn bij eiwitten. Er belanden stukjes onverteerd eiwit in de darm die een basisch effect hebben. (Basisch betekent: niet zuur). Hierdoor kan de ph in de ontlasting omhoog gaan.

Ook een niet goed functionerende spijsvertering kan dit effect hebben. Dit kan komen door ziekten, maar ook door ons eigen gedrag. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het niet goed kauwen van ons voedsel.
De grote stukken voedsel wat we in een keer doorslikken worden moeilijker verteerd.

Tenslotte kunnen verkeerde verhoudingen in voeding ook leiden tot een verhoogde ph. Bijvoorbeeld bij topsporters die in verhouding heel veel eiwitten eten. Ook dit kan de ph van de ontlasting verhogen.

Het microbioom bestaat uit verschillende soorten darmbacteriën 

Iedere darmbacterie heeft een eigen taak, functie of overlevingsstrategie. Er zijn verschillende manieren om de darmbacteriën in te delen, maar grofweg kun je onderscheid maken tussen: 

• Goede- en slechte bacteriën.
• Vaste bewoners en voorbijgangers. 
• Diverse functies.

Goede- en slechte bacteriën

Met goede darmbacteriën bedoelen we bacteriën die onze gezondheid op een positieve manier beïnvloeden. Voorbeelden van taken die zij uitvoeren, zijn: 

• Het afbreken van voedselrestjes. Bijvoorbeeld vezels en polyfenolen.
• Het bevorderen van de darmperistaltiek (bewegingen van de darm). Om de voedselbrij te verplaatsen. 
• Meehelpen in de verdediging tegen ziekteverwekkers. Zoals slechte bacteriën, gisten, en schimmels. 
• Het produceren van energie. Zoals Butyraat, een stofje dat wij kunnen gebruiken voor energie. 
• Het omzetten van voedselrestjes in nuttige stoffen (vitamines, hormonen etc.). Bijvoorbeeld vitamine K en onderdelen van vitamine B12. 
• Het remmen van ontstekingen. Butyraat heeft ook een ontstekingsremmende werking.
• Zorgen voor een gezond darmmilieu, waarin goede bacteriën goed kunnen groeien en slechte bacteriën het moeilijk hebben.

Met slechte bacteriën bedoelen we bacteriën die onze gezondheid op een negatieve manier beïnvloeden. Voorbeelden van dingen die zij doen, zijn:

• Het bevorderen van ontstekingen, door de productie van bepaalde stofjes.
• Het verstoren van belangrijke processen in het lichaam, zoals de productie van serotonine.
• Het produceren van gassen en giftige stofjes. Gassen kunnen leiden tot winderigheid en giftige stofjes leiden vaak tot diarree. 
• Zorgen voor een ongezond darmmilieu, waarin slechte bacteriën goed kunnen groeien en goede bacteriën het moeilijk hebben. 
• Mogelijk ziekten veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan darmziekten, zoals PDS.

Vaste bewoners en voorbijgangers

Ook kun je onderscheid maken tussen bacteriën die in je darm wonen en bacteriën die alleen even op bezoek komen.

De vaste bewoners nestelen zich in het darmslijmvlies en de voorbijgangers verlaten het lichaam via de ontlasting. Of een bacterie zich uiteindelijk nestelt in het darmslijmvlies is ook afhankelijk van hoeveel ruimte er nog beschikbaar is. Vol = vol. 

Bij voorbijgangers kun je denken aan de bacteriën die vaak in probiotica zitten. Deze bacteriën komen even op bezoek, doen daar hun werk en verlaten vervolgens het lichaam.

Dit is ook de reden dat je probiotica voor een langere tijd dagelijks moet gebruiken, anders heeft het geen zin. We raden overigens nooit zomaar probiotica aan. Dit komt omdat probiotica niet in alle gevallen nuttig en nodig is. 

Diverse functies

Tenslotte kun je bacteriën indelen op basis van hun functie. We geven hier een aantal voorbeelden:  

Slijmlaagopbouwende- en slijmlaagafbrekende darmbacteriën.

Zoals we eerder verteld hebben, bevinden de bacteriën zich in de darmslijmlaag.

Nu zijn er bacteriën die deze slijmlaag opeten (afbreken) en bacteriën deze slijmlaag vormen (opbouwen). Een evenwicht tussen deze bacteriën is belangrijk voor een gezonde slijmlaag en daarbij behorende barrière functie. Ook zorgen deze bacteriën voor vernieuwing van de slijmlaag, ze eten als het ware oude of dode darmlaagcellen op, waardoor de slijmlaag in een goede conditie blijft. 

Neuro-actieve bacteriën

Sommige bacteriën helpen mee aan de vorming van neuro-actieve stoffen of vormen deze stoffen zelf. Neuro-actieve stoffen hebben invloed op ons zenuwstelsel.

Denk bijvoorbeeld aan de neurotransmitters. Een neurotransmitter kun je zien als een vrachtwagentje die van de ene zenuwcel in je hersenen naar de andere rijdt en zorgt dat de cellen goed met elkaar communiceren. Hierdoor kunnen deze bacteriën dus invloed uitoefenen op ons gevoel, humeur en gedrag! 

Vezelafbrekende bacteriën

Bacteriën breken voedselrestjes af. In onze darmen hebben we echter gespecialiseerde bacteriën die vezels kunnen afbreken. Dit is bijzonder, omdat ons lichaam zelf niet in staat is om vezels af te breken. Knap werk dus! 

Energievormende bacteriën

Er zijn bacteriën die nieuwe energie kunnen maken door voedselrestjes te fermenteren. Dit betekent dat bestaande stoffen worden omgezet in nieuwe stoffen.

Zo zijn er veel bacteriën die groenterestjes fermenteren tot Butyraat. Butyraat levert energie aan de darmcellen, waardoor zij hun werk goed kunnen doen. Ook heeft het een ontstekingsremmende werking.

Verder zijn er bacteriën die restjes fermenteren tot voedingsstoffen voor andere bacteriën. Ofwel energie voor de medebewoners. 

Zoals je hebt gelezen is het microbioom betrokken bij veel verschillende lichaamsprocessen.
Maar wist je bijvoorbeeld ook dat je darmen en het microbioom invloed hebben op huidklachten?
In de volgende afbeelding zie je een samenvatting van de dingen waarop het microbioom allemaal nog meer invloed heeft.

Hoe kun je jouw eigen microbioom positief beïnvloeden? 

Op een aantal factoren die het microbioom beïnvloeden, hebben we geen invloed gehad. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop je geboren bent en de manier waarop je als kind bent gevoed.

Toch is het belangrijk om te weten dat je jouw microbioom nog steeds positief kunt beïnvloeden. Met name door gezonde voeding en een gezonde leefstijl kun je goed voor jouw bacteriën zorgen.
Omdat dit zo’n uitgebreid onderwerp is, hebben we een apart artikel gemaakt over het verbeteren van je microbioom.

Wist je dat zelfs beweging invloed heeft op het microbioom?

Microbioom testen

Bij BASIS kan je een microbioom test afnemen, waarmee je op eenvoudige wijze de samenstelling van jouw microbioom kunt zien.

Bij deze testen wordt met behulp van een DNA-analyse een overzicht gemaakt van de darmbacterie samenstelling. Zo krijg je inzicht in de mogelijke oorzaak van jouw klachten en een advies om je vitaliteit te verbeteren. 

Indicaties en klachten waarvoor je een microbioom test kan afnemen:  

• Buikklachten, zoals: Obstipatie, diarree, winderigheid, een opgeblazen gevoel  
• Overgewicht
• Vermoeidheid
• Allergieën, overgevoeligheid, eczeem, infecties
• Klachten na antibiotica 
• Als beoordeling van voedingsgewoonten 
• Voor algemene gezondheidspreventie 
• Als risicobeoordeling van bacterie geassocieerde aandoeningen 
• Voor onderzoek van het darm microbioom 

Wat levert het jou op?

Een aantal voorbeelden van verbeteringen die cliënten ervaren na een traject bij BASIS: 

• Vermindering van buikklachten 
• Gewichtsverlies
• Meer energie 
• Gezondere huid
• Beter in je vel zitten 
• Minder gebruik van medicijnen

Lees hier verder als je meer informatie wilt over het afnemen van een microbioom test >>

Veel gestelde vragen